Sanat temelli araştırma yöntemlerinden biri olan a/r/tografi, araştırmacıların çoklu kimliklerle — sanatçı, araştırmacı ve eğitici — etkileşim içinde olduğu, dinamik ve deneyimsel bir araştırma yaklaşımıdır. Bu yöntemin temelinde, sanatın yalnızca bir konu ya da araç değil, aynı zamanda bir araştırma biçimi ve bilgi üretme yolu olarak görülmesi yer alır.
A/r/tografi, alışılagelmiş araştırma paradigmalarıyla sınırlı kalmayan; aksine, sanatsal deneyimi merkezine alan özgün bir yaklaşımı temsil eder. Bu yöntemle yürütülen araştırmalar, sanatın içsel doğasını veri toplama, yorumlama ve sunum süreçleriyle doğrudan ilişkilendirir. Bu bakımdan a/r/tografi, sanatın bilgiyi üretme biçimini bizzat araştırma sürecine dahil eden bir yapıdadır.
Bugün geldiğimiz noktada, sanat ve sanat eğitimi alanlarında araştırma, uygulama ve öğrenme/deneyimleme süreçlerini birbirinden ayırmaksızın düşünebilmek için a/r/tografik yaklaşım büyük bir olanak sunuyor. Sanatçının kendi üretim süreci, eğitici/öğrenen/deneyimleyen kimliğiyle dönüştürdüğü pratiklere dayalı deneyimi ve araştırmacı yönüyle sorgulayan yönü; bu yöntemde iç içe geçerek, yeni bilgi alanları yaratıyor.
Yöntemin adını oluşturan "a/r/t" harfleri, "artist" (sanatçı), "researcher" (araştırmacı) ve "teacher/teaching" (öğretmen/öğretmek) kimliklerinin eş zamanlı ve iç içe geçmiş varlığına gönderme yapar. Bu yöntem, araştırma sürecini yalnızca nesnel bilgi üretimi olarak değil, öznel deneyimlerin, yaratıcı ifadelerin ve pedagojik süreçlerin bir aradalığı olarak görür. “Teaching” kelimesi sanatsal üretim süreçlerindeki öğrenme-öğretme-deneyimleme yolculuğuna da göndermek yapmaktadır. Çünkü sanatçı atölyesinde üretim yaparken aynı zamanda süregelen sorgulama içinde daima öğrenen, kurduğu etkileşimlerle öğreten, yeni deneyimleri ile sanatsal sürecini geliştiren bireydir.
A/r/tografi, geleneksel bilimsel yöntemlerden farklı olarak, yaşantıya dayalı, yaratıcı ve çoğulcu bir yaklaşım sunar. Bu yöntemde bilgi üretimi, bir laboratuvarda ya da sınıfta kapalı kalan soyutlamalardan değil, araştırmacının gündelik yaşamında, sanatsal üretim sürecinde ve öğretme-öğrenme ilişkilerinde ortaya çıkan somut deneyimlerden beslenir. Prof. Dr. Rita L. Irwin’in ifadesiyle, a/r/tografi bir yöntemden çok bir yaşam biçimidir. Bu anlayışta araştırma, durağan ve mesafeli bir etkinlik değil; yaşayan, dönüşen ve bireyin kimlikleriyle örülen bir süreçtir.
Yine Türkiye’de ilk defa lisansüstü eğitim programında önerilen “Görsel Araştırma Yöntemleri” dersi 2015 yılından bu yana Anadolu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü kapsamında yürütülmektedir. Bu dersin ilk verildiği dönem Prof. Dr. Rita Irwin’in de Türkiye’de TÜBİTAK desteği ile bulunduğu dönemdir. Bu süreçte Görsel Araştırma Yöntemleri dersi kapsamında yapılan çalışmalar, a/r/tografi yaklaşımının Türkiye'de akademik uygulamalarda nasıl işlerlik kazandığını göstermiştir.
A/r/tografi, sanat temelli araştırmayı kişisel ve toplumsal dönüşüm için bir yol olarak gören; sanatçı duyarlılığının, öğretme ve öğrenmeye dair heyecanların ve araştırmacı olarak sınırları aşabilmenin bir sonucu olarak karşımıza çıkan bir yöntemdir. Araştırma süreçlerinde yaratıcı alanların sınırlarını bulanıklaştıran yöntemsel sınırlılıklar karşısında A/r/tografi yaratıcı düşünceyi araştırmanın merkezine yerleştiren bir yaklaşımdır. Bu yönüyle yalnızca yöntemsel bir tercih değil, aynı zamanda araştırmacının yaşamla, öğrenmeyle ve sanatla kurduğu ilişkiyi dönüştüren bir felsefedir.
Anahtar Sözcükler: sanat temelli araştırma yöntemi, artografi, artografik yaklaşım